Kamil Z. zatrudniony jest w dużej firmie budowlanej. Do jego obowiązków należą m.in. kontakty z klientami oraz wyjazdy służbowe. Z powodu grypy nie może stawić się w pracy, lekarz wystawił mu L4. Czy na zwolnieniu lekarskim może, będąc w domu, wykonywać prace zlecone przez pracodawcę lub wyjechać za granicę?
Zwolnienie lekarskie jest zaświadczeniem wystawionym przez lekarza w celu usprawiedliwienia nieobecności pracownika w pracy z powodu niezdolności do pracy na skutek choroby.
Owa czasowa niezdolność do pracy z powodu choroby usprawiedliwia z mocy prawa nieobecność w pracy, a pracownik jest tylko obowiązany zawiadomić pracodawcę najpóźniej w drugim dniu nieobecności o jej przyczynie i przewidywanym czasie trwania (wyrok z 20 października 1998 r., I PKN 397/98, OSNP 1999/23/747). Nie ma obowiązku przedstawić zwolnienia lekarskiego pracodawcy natychmiast osobiście; może zrobić to członek rodziny albo inna osoba, można też nadać je pocztą w ciągu 7 dni od daty otrzymania zaświadczenia. Niezachowanie tego terminu wiąże się z obniżeniem należnego zasiłku chorobowego o 25% począwszy od 8 dnia niezdolności do pracy do dnia dostarczenia zaświadczenia lekarskiego, chyba że niedostarczenie zaświadczenia nastąpiło z przyczyn niezależnych od pracownika (np. choroba jest na tyle ciężka, że uniemożliwia jakąkolwiek aktywność, a nie można skorzystać z pomocy domowników).
Istotą zwolnienia lekarskiego jest stwierdzenie, że stan zdrowia pracownika nie pozwala mu wykonywać pracy. Pracownik przebywający na zwolnieniu ma przede wszystkim odzyskać zdrowie, a tym samym zdolność do wykonywania pracy, dzięki stosowaniu się do zaleceń lekarza (w tym głównie do zakazu wykonywania pracy). Powstrzymanie się od wykonywania pracy oznacza nie tylko zakaz pracy dla „głównego” pracodawcy, ale też powstrzymywanie się od wszelkiej aktywności, która może opóźnić powrót do pełnej sprawności fizycznej i psychicznej, w tym także od wykonywania innej pracy zarobkowej. Przez inną pracę zarobkową należy tu rozumieć, zgodnie z Ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2008 r., nr 69, poz. 415 z późn. zm.),wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umów cywilnoprawnych, w tym umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych. Zatem osoba, która otrzymała L4, nie może być w jednym zakładzie pracy na zwolnieniu lekarskim, a jednocześnie zarobkować w inny sposób (np. pracując na umowę zlecenie dla innego podmiotu). Ma natomiast obowiązek uzyskania od lekarza dwóch zaświadczeń, tak aby móc przedstawić zaświadczenie każdemu ze swoich pracodawców.
W konsekwencji pracownik, który uzyskał zaświadczenie L4, nie może wyjeżdżać w delegacje ani pojawiać się na spotkaniach w pracy. Pracodawca nie może także zlecić pracownikowi pracy w domu.
Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja w której „pracownik (…) uzyska wpisaną do karty chorobowej opinię lekarza udzielającego zwolnienia od pracy, że wykonywanie określonej pracy (czynności) nie jest przeciwwskazane, nie spowoduje przedłużenia okresu niezdolności do pracy i nie jest niezgodne z celem tego zwolnienia” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1999 r., SN II UKN 467/98 M.Prawn. 1999/7/8). Z Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 22 lipca 2005 r. w sprawie orzekania o czasowej niezdolności do pracy (Dz.U. z 2005 r. nr 145, poz. 1219) wynika, że lekarz przy orzekaniu powinien brać pod uwagę wszystkie okoliczności istotne dla oceny stanu zdrowia i upośledzenia funkcji organizmu powodujące czasową niezdolność do pracy ubezpieczonego, uwzględniając rodzaj i warunki pracy.
Z wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 12 listopada 2002 r., III AUa 3189/01 Pr.Pracy 2003/10/43 wynika, że: „Adnotacja na zwolnieniu lekarskim o treści: «pacjent może chodzić» nie usprawiedliwia wykonywania pracy przez pracownika, którego taka adnotacja dotyczy. Taki zapis upoważnia go jedynie do wykonywania zwykłych czynności życia codziennego, np. poruszanie się po mieszkaniu, udanie się na zabieg czy kontrolę lekarską”. Czyli wyjście do apteki bądź wyjazd związany z rehabilitacją nawet dość daleko od miejsca zamieszkania można uznać za czynność, która przyśpieszy powrót pracownika do pracy, ale wyjazd na wakacje zagraniczne, nawet podczas zwolnienia uzyskanego w czasie ciąży ze względu na szkodliwe warunki pracy w danym zakładzie, można uznać za nadużycie przysługującego prawa. Także uzyskanie L4 z myślą o przygotowywaniu się do ważnego egzaminu i zdawanie go podczas trwającego zwolnienia budzi wątpliwości co do tego, czy zwolnienie jest wykorzystywane zgodnie z celem, w jakim zostało udzielone.
W sytuacji kiedy pracownik wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem, pracodawca może zwrócić się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z prośbą o przeprowadzenie kontroli bądź przeprowadzić powyższą kontrolę samodzielnie. Zgodnie z art. 68 ust. 1 Ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2010 r., nr 77 poz. 512 z późn. zm. ) pracodawcy, którzy zgłosili do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, mogą też samodzielnie dokonywać takiej kontroli. Pozostali pracodawcy muszą korzystać z pośrednictwa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Taką kontrolę może przeprowadzić także z własnej inicjatywy Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Kontrola wykorzystywania zwolnienia lekarskiego ma na celu sprawdzenie, czy pracownik jest faktycznie niezdolny do pracy z powodu choroby i czy nie wykonuje pracy zarobkowej lub nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem, np. na załatwienie spraw osobistych, aby odpocząć czy też jako ochronę przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Kontrola taka polegać może na wizycie w miejscu zamieszkania albo pobytu pracownika lub wezwaniu pracownika na badania przez lekarza orzecznika ZUS.
Trzeba pamiętać o tym, że w razie ustalenia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, iż pracownik wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem, traci się prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Oznacza to, że nie otrzymamy żadnych świadczeń pieniężnych za czas tego zwolnienia (tj. zasiłku chorobowego ani wynagrodzenia za pracę), a zasiłek już wypłacony trzeba będzie zwrócić.
Niezależnie od utraty prawa do zasiłku chorobowego liczyć trzeba się z tym, że pracodawca może z pracownikiem wykorzystującym zwolnienie lekarskie do innych celów niż leczenie rozwiązać umowę o pracę (nawet w trybie dyscyplinarnym).
