Rozwód nie jest jedynym sposobem na zakończenie kryzysu w związku, wygodniejszym rozwiązaniem może okazać się separacja. Wiele małżeństw wybiera właśnie tę formę formalnego rozstania, gdyż łatwiej uzyskać ją w sądzie, a ponoszone koszty są niższe. Ponadto separacja jest rozwiązaniem mniej drastycznym niż rozwód i odwracalnym. Rozwód przekreśla bowiem związek małżeński definitywnie, separację natomiast można znieść i gdy zły okres minie, przywrócić pełnię małżeństwa.
Kto może żądać orzeczenia separacji?
Sąd orzeka o separacji na żądanie któregoś z małżonków. Z takim żądaniem może wystąpić także małżonek, który jest winny powstania w małżeństwie zupełnego rozkładu pożycia. Wniosek w sprawach o separację na zgodną prośbę małżonków składa się do sądu okręgowego, w którego okręgu małżonkowie wspólnie zamieszkują lub do sądu znajdującego się w miejscu ich wspólnego pobytu (art. 567¹ kpc). Jeżeli małżonkowie nie mają wspólnego miejsca zamieszkania ani pobytu, wniosek należy zgłosić w sądzie właściwym dla jednego z małżonków zgodnie z art. 508 kpc, tj. do sądu miejsca zamieszkania wnioskodawcy, a w przypadku braku miejsca zamieszkania – sądu miejsca jego pobytu. Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może orzec separację na podstawie ich zgodnego żądania. W tym wypadku sąd nie orzeka o winie rozkładu pożycia. Następują wówczas takie skutki, jak wówczas gdy żaden z małżonków nie ponosi winy. Jeżeli jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, sąd orzeka rozwód. Jeżeli jednak orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, a żądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione, sąd orzeka separację
Przesłanki pozytywne
Przesłanką pozytywną (czyli taką, która musi wystąpić) do orzeczenia rozwodu i separacji przez sąd jest ustalenie, że pomiędzy małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia. Dodatkowo w przypadku rozwodu istnieje obowiązek wykazania przed sądem, że rozkład pożycia ma cechy trwałości. Różnica w porównaniu z przesłankami pozytywnymi rozwodu (zupełny i trwały rozkład pożycia) polega na tym, że dla separacji przewiduje się przesłankę zupełnego rozkładu pożycia, nie jest natomiast konieczne, ażeby rozkład był także trwały. W doktrynie prawa rodzinnego i orzecznictwie sadów przyjmuje się, że zupełny rozkład pożycia małżeńskiego to stan polegający na ustaniu więzi uczuciowych, fizycznych i gospodarczych między małżonkami. Natomiast trwałość rozkładu to rozkład tak głęboko posunięty, że nie ma już szansy, by małżonkowie odbudowali łączące ich więzi.
Przesłanki negatywne
Wyróżnia się trzy przesłanki negatywne (czyli takie, które nie mogą zaistnieć) do orzeczenia rozwodu. Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym – mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia – orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód lub odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
W przypadku separacji ustawodawca powtórzył dwie pierwsze przesłanki negatywne (w postaci niemożności orzeczenia separacji przez sąd, jeśli w ten sposób miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego). Nie występuje natomiast trzecia negatywna przesłanka w postaci żądania separacji przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia i braku zgody na powyższe drugiego małżonka. Oznacza to, że sąd może orzec separację także na żądanie małżonka wyłącznie winnego i mimo sprzeciwu drugiego małżonka.
Skutki rozwodu i separacji
Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód skutkuje jego ustaniem. Z datą uprawomocnienia się wyroku ustaje również ustrój małżeńskiej wspólności ustawowej. Od tego momentu każdy z małżonków może zawrzeć nowy związek małżeński. Orzeczenie rozwodu jest nieodwołalne, co oznacza, że nie można powrócić do stanu poprzedniego (co nie oznacza, że te same osoby nie mogą ponownie wstąpić w związek małżeński).
W przypadku separacji także ustaje małżeńska wspólność ustawowa. Jednak małżonkowie będący w separacji nie mogą zawrzeć nowych związków małżeńskich, bo wówczas popełniliby przestępstwo bigamii. Nie mogą też wrócić do poprzednich nazwisk, co jest możliwe w przypadku rozwodu. W ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa. Taka sytuacja nie jest możliwa w przypadku orzeczenia separacji.
Wpływ separacji na władzę rodzicielską
Orzeczenie o separacji nie zrywa więzi rodzinnych, małżonkowie pozostają nadal rodziną. Sąd może ze względu na dobro dziecka pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom. Możliwe jest ograniczenie władzy jednemu z rodziców i powierzenie drugiemu. Sąd orzekając o separacji może orzec o zawieszeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej. W większości przypadków sąd orzeka o pozostawieniu pełnej władzy rodzicielskiej obojgu małżonkom.
Separacja a wspólny majątek małżonków
Orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej. Nie może być ona zmieniona w drodze umowy. Ustrój rozdzielności majątkowej polega na tym, że każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed powstaniem ustroju, jak i nabyty później oraz zarządza całym swoim majątkiem samodzielnie. Nie ma małżeńskiego majątku wspólnego, a każdy z małżonków ma jedynie swój majątek osobisty. Na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym separację dokonać podziału majątku wspólnego.
Małżonkowie w separacji mają względem siebie większe obowiązki niż małżonkowie, którzy zadecydowali o rozwodzie. Osoby żyjące w separacji, jeśli są ku temu powody (tzw. względy słuszności), mają obowiązek wzajemnej pomocy. Ponadto, była żona lub mąż może płacić drugiemu małżonkowi alimenty w okresie do 5 lat, i tylko sądownie można domagać się przedłużenia tego okresu. W przypadku separacji natomiast takie ograniczenia nie istnieją.
Odpowiedzialność separowanych małżonków za zobowiązania
Najważniejszą kwestią przy ustalaniu odpowiedzialności za zobowiązania jest czas, w którym zostały one zaciągnięte. Jeżeli zobowiązanie powstało w trakcie trwania małżeństwa i przed orzeczeniem separacji, odpowiedzialność ponosić będą wspólnie małżonkowie. Jeśli jednak miało to miejsce po orzeczeniu separacji przez sąd, to każdy małżonek będzie odpowiadał samodzielnie za swoje długi.
Zniesienie separacji
Sąd na zgodne żądanie małżonków może orzec o zniesieniu separacji. Następuje powrót do sytuacji sprzed orzeczenia o separacji. Dotyczy to m.in. ustroju rozdzielności majątkowego. Na zgodny wniosek małżonków sąd znosząc separację może utrzymać ustrój rozdzielności. Jeżeli w rodzinie są małoletnie dzieci, sąd znosząc separację powinien orzec o władzy rodzicielskiej nad nimi.
- Adwokat Karol Trzaska
