Większość z nas co najmniej raz została odprawiona z urzędu z przysłowiowym” kwitkiem”. Instytucje osłaniają swoje działania mgłą tajemnicy, a my boimy się zadawać urzędnikom pytania.
Tymczasem ustawa z 6 września 2001roku o dostępie do informacji publicznej ( nazywana dalej Ustawą) mówi wprost, że każda informacja o sprawach publicznych stanowi informację publiczną. Znaczy to, że możemy pytać o wszystkie działania urzędów począwszy od spraw organizacyjnych i sposób załatwiania spraw po na przykład umowy notarialne zawierane przez urzędy, rachunki do umów cywilnoprawnych i informacje o wyjazdach służbowych urzędników.
Artykuł 61 ust. 1 Konstytucji RP stanowi, że każdy obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.
W świetle art. 61 ust. 2 Konstytucji RP prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.
Możemy więc bez zaproszenia przyglądać się i przysłuchiwać na przykład posiedzeniom rady gminy i jej wszystkich komisji. Obowiązkiem organu władzy publicznej jest wtedy zapewnienie nam odpowiednich warunków lokalowych i technicznych umożliwiających uczestnictwo w posiedzeniach. Jeśli obrady dotyczą spraw istotnych dla społeczności lokalnej powinny być transmitowane przez radio, telewizję regionalną, lub w Internecie. Protokoły z posiedzeń organów kolegialnych powinny być udostępniane w biuletynach informacji publicznej.
Kto może żądać informacji publicznej
Prawo dostępu do informacji publicznej przysługuje każdemu, a więc zwykłym obywatelom, stowarzyszeniom i innym instytucjom i nie trzeba w jakikolwiek sposób uzasadniać dlaczego interesuje nas konkretna informacja, ani co ze zdobytą wiedzą zamierzamy zrobić (art.2 ust.2 Ustawy).
Jeżeli instytucja, która ma obowiązek udostępnienia informacji publicznej żąda uzasadnienia przez nas wniosku o dostępie do informacji, to łamie ona prawo. Urzędnicy często odmawiają udzielenia informacji twierdząc, że nie jesteśmy stroną postępowania. Nie ma to żadnego znaczenia. Występując o informację publiczną nie musimy być stroną żadnego postępowania.
Ograniczenia w dostępie do informacji
Art. 61 ust. 3 Konstytucji RP przewiduje możliwość ograniczenia prawa do uzyskania informacji publicznej wyłącznie ze względu na ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.
Jak wynika z art. 5 Ustawy, prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych oraz o ochronie innych tajemnic ustawowo chronionych.
Ochronie podlegają też dane osobowe i prywatność osób fizycznych- nie dotyczy to informacji o osobach pełniących funkcje publiczne. Istotnym jest, że osoby fizyczne mogą zrezygnować z przysługującej im ochrony. Chronione są też tajemnice przedsiębiorców- chyba że sami godzą się na ich ujawnienie (art. 5 ust. 2 Ustawy).
Ustawą nowelizującą z dnia 16 września 2011 roku, obowiązującą od dnia 29 grudnia 2011 roku, dodano do wymienionych ograniczeń – ograniczenie prawa do informacji publicznej „ze względu na ochronę ważnego interesu gospodarczego państwa w zakresie i w czasie, w jakim udostępnienie informacji: osłabiłoby zdolność negocjacyjną Skarbu Państwa w procesie gospodarowania jego mieniem albo zdolność negocjacyjną Rzeczypospolitej Polskiej w procesie zawierania umowy międzynarodowej lub podejmowania decyzji przez Radę Europejską lub Radę Unii Europejskiej albo utrudniłoby w sposób istotny ochronę interesów majątkowych Rzeczypospolitej Polskiej lub Skarbu Państwa w postępowaniu przed sądem, trybunałem lub innym organem orzekającym” (art. 5 ust. 1a Ustawy). W rezultacie powyższego czasowo wyłączono np. dostęp do analiz, opinii, ekspertyz itp., które są zamawiane przez organy władzy publicznej w czasie procesów prywatyzacyjnych, lub w toku postępowań sądowych, w których podmioty te są stronami.
Kto ma obowiązek udzielić nam informacji
Do udostępniania informacji publicznej zobowiązane są nie tylko organy władzy publicznej, ale też inne „podmioty wykonujące zadania publiczne”, a więc na przykład podmioty reprezentujące Skarb Państwa, państwowe osoby prawne, lub osoby prawne samorządu terytorialnego.
Kolejną grupą zobowiązaną do udostępniania informacji publicznej są fundacje, stowarzyszenia czy przedsiębiorstwa, w zakresie, w jakim korzystają z funduszy publicznych.
Organami władzy publicznej są też sądy i trybunały, ale tu duża część informacji publicznej może zostać z różnych względów nieudostępniona- na przykład dane z toczących się postępowań karnych, których tryb udostępniania określa ustawa kodeks postępowania karnego.
Ustawę stosuje się również do partii politycznych i związków zawodowych, nie dotyczy ona jednak Sejmu i Senatu. Sposób dostępu do informacji będących w posiadaniu obu tych izb określają oddzielne regulaminy, tj. Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Regulamin Senatu.
Jak zapoznać się z informacją publiczną
Podstawową formą udostępnienia informacji publicznej jest jej ogłoszenie na stronie internetowej w Biuletynie Informacji Publicznej danej instytucji.
Niektóre informacje są też umieszczane w miejscach ogólnodostępnych, zazwyczaj na tablicach ogłoszeń w urzędzie.
Jeśli i tam nie znajdziemy interesującej nas informacji, to możemy złożyć wniosek o jej udostępnienie.
Wniosek o informację publiczną
Art.10 ust.2 Ustawy zaleca, aby informacja publiczna, która może być niezwłocznie udostępniona, była udostępniana w formie ustnej, lub pisemnej bez składania pisemnego wniosku. Gdy informacja może być udzielona” od ręki”, na przykład dokumenty, o które prosimy leżą na biurku urzędnika wtedy wystarczy wniosek ustny. Informację możemy też uzyskać przez telefon.
W praktyce wykonanie wniosku ustnego zależy od podmiotu, do którego się zwracamy.
We wniosku zarówno ustnym jak pisemnym powinniśmy sprecyzować co chcemy wiedzieć, czego dokładnie żądana informacja ma dotyczyć.
Określamy też sposób i formę udostępnienia informacji, to znaczy, czy chcemy ją dostać w formie elektronicznej, czy papierowej i w jakiej liczbie kopii.
Nie ma żadnego obowiązującego formularza wniosku, ale wiele urzędów proponuje swoje własne. Nie musimy z nich korzystać, możemy nasz wniosek napisać sami.
W niektórych gotowych wnioskach pojawiają się rubryki z miejscem na wpisanie numerów PESEL i NIP, a na końcu zawarta jest klauzula o przetwarzaniu danych osobowych. Podmiot udzielający informacji nie może żądać od nas tych danych, więc wypełnianie wymienionych rubryk nie jest konieczne.
Nie musimy też podpisywać składanego wniosku imieniem i nazwiskiem.
Tylko w przypadku ograniczenia dostępu do informacji publicznej urząd ma prawo prosić nas o dane osobowe niezbędne do wydania decyzji o odmowie udostępnienia.
Wniosek o udzielenie informacji publicznej jest bezpłatny. Instytucje mogą żądać opłat za dodatkowe koszty związane ze wskazanym we wniosku sposobem udostępnienia, a więc na przykład za koszty wytworzenia dużej liczby kopii dokumenów.
Co się dzieje dalej z wnioskiem
Wniosek uznaje się za przyjęty z dniem złożenia go w odpowiedniej instytucji. Od tego momentu liczy się termin 14 dni kalendarzowych, w czasie którego, zgodnie z przepisami Ustawy, powinniśmy dostać odpowiedź (art. 13 ust. 1 Ustawy)
W wyjątkowych przypadkach termin udostępnienia informacji publicznej może zostać przedłużony do dwóch miesięcy od dnia złożenia wniosku, o czym powinniśmy zostać powiadomieni w terminie 14 dni od daty złożenia.
Jeśli nie dostaliśmy odpowiedzi na wniosek w przewidzianym terminie możemy złożyć skargę na bezczynność urzędu do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.
Sankcje za nieudzielenie informacji
Art.23 Ustawy mówi, że: ”Kto wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi, nie udostępnia informacji publicznej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.” Przedmiotowa odpowiedzialność ma zatem postać odpowiedzialności karnej za występek.
- Opr. Marianna Pszczółkowska, współpraca Artur Dzięcioł
- Korzystałam ze strony: informacjapubliczna.org.pl prowadzonej przez SLLGO
