Od 1 stycznia 2012 obowiązuje znowelizowana ustawa o ochronie praw zwierząt z dnia 21 sierpnia 1997 (Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 z późn. zm.). Wprowadza ona do przepisów kilka istotnych zmian, mających na celu poprawienie sytuacji zwierząt. Nakłada też nowe obowiązki na właścicieli zwierząt i władze samorządowe. Gminy są obecnie zobowiązane do uchwalania programu opieki nad zwierzętami na swoich obszarach. Dotychczasowy przepis dawał jedynie możliwość przyjęcia takiego programu, co w praktyce było rzadko stosowane. Koszty realizacji programu opieki ponosi gmina.
Jednym z obowiązków władz samorządowych jest wszechstronna pomoc zwierzętom wolno żyjącym i bezdomnym z ich terenu. Obecnie gmina ma obowiązek wyłonić firmę, która zajmie się odławianiem zwierząt bezdomnych i umieszczaniem ich w wyznaczonym schronisku w celu przeznaczenia do adopcji. Gmina jest również zobowiązana do ograniczenia liczby bezdomnych zwierząt przez zlecanie zakładom weterynaryjnym sterylizacji lub kastracji zwierząt domowych (w szczególności psów i kotów) oraz usypiania ślepych miotów.
Kolejnym obowiązkiem wynikającym z ustawy jest opieka nad wolno żyjącymi kotami, w tym ich dokarmianie. Ważne wydaje się ustalenie, jaka jest różnica pomiędzy kotami wolno żyjącymi a bezdomnymi. W myśl omawianej ustawy (art. 4 pkt 16 ) zwierzęta bezdomne to „zwierzęta domowe lub gospodarskie, które uciekły, zabłąkały się lub zostały porzucone przez człowieka, a nie ma możliwości ustalenia ich właściciela lub innej osoby, pod której opieką trwale dotąd pozostawały” (te należy odławiać, szukać dla nich właścicieli, ewentualnie umieszczać w schroniskach), natomiast wolno żyjące to te, które nigdy nie posiadały domu ani właściciela, są przyzwyczajone do wolnego bytowania i nie potrzebują tego rodzaju pomocy. Jedynym obowiązkiem wobec nich jest pomoc w ich dożywianiu. Może się rodzić pytanie, w jaki sposób je rozróżnić. Sprawa jest stosunkowo prosta – te, które miały kiedyś dom, są ufne w stosunku do człowieka, pozwalają się pogłaskać, reagują na wołanie. Wolno żyjące natomiast są płochliwe i często reagują agresywnie na próby nawiązania kontaktu. Obserwacja reakcji i zachowania zwierzęcia pozwala na właściwą klasyfikację napotkanego kota i dobranie zasad postępowania.
Problem bezdomności może też dotyczyć zwierząt gospodarskich. Te, które uciekły lub zabłąkały się, mają być odławiane i odwożone do wybranego przez gminę gospodarstwa w celu zapewnienia im opieki.
Gminy są również zobowiązane do zapewnienia całodobowej opieki weterynaryjnej zwierzętom poszkodowanym w wypadkach drogowych.
Zabroniony i karany jest odstrzał błąkających się zwierząt. Każdy, kto napotka porzuconego psa lub kota, ma obowiązek powiadomić o nim najbliższe schronisko, straż gminną lub policję.
Wprowadzone do ustawy zmiany dotyczą też hodowli i handlu zwierzętami. Od 1 stycznia obowiązuje zakaz wprowadzania do obrotu zwierząt domowych na targowiskach, targach i giełdach. Sprzedawanie i kupowanie zwierząt poza schroniskami i zarejestrowanymi hodowlami jest wykroczeniem zagrożonym karą aresztu lub grzywny. Zabronione jest też rozmnażanie psów i kotów w celach handlowych poza zarejestrowanymi hodowlami.
Ustawa rozszerza też definicję znęcania się nad zwierzętami, między innymi o zapisy dotyczące przetrzymywania ich w niewłaściwych warunkach. Zakazuje przycinania psom uszu i ogonów w celach estetycznych. Zabrania narażania zwierząt gospodarskich i domowych na warunki atmosferyczne groźne dla ich zdrowia. Zakazuje obcowania płciowego ze zwierzętami (zoofilii), transportu żywych ryb lub ich przetrzymywania w celu sprzedaży bez dostatecznej ilości wody umożliwiającej oddychanie (np. karpie wigilijne). Zakazuje także utrzymywania zwierzęcia bez odpowiedniego pokarmu lub wody przez okres wykraczający poza minimalne potrzeby właściwe dla gatunku (np. w razie wyjazdu rodziny na urlop). Wprowadza zakaz trzymania zwierząt na uwięzi w sposób stały (dłużej niż 12 godzin w ciągu doby) oraz stosowania łańcuchów i sznurów krótszych niż 3 metry. Znęcanie się nad zwierzętami będzie karane surowiej niż do tej pory – grzywną, ograniczeniem wolności albo pozbawieniem wolności do lat 2. Za szczególne okrucieństwo sprawcy będą groziły 3 lata pozbawienia wolności. Dodatkowo, w przypadku skazania za złe traktowanie zwierząt (tj. znęcanie, znęcanie ze szczególnym okrucieństwem i zabijanie, uśmiercanie zwierzęcia albo dokonywanie uboju zwierzęcia z naruszeniem przepisów), obligatoryjnym będzie orzeczenie przepadku zwierzęcia, jeżeli sprawca jest właścicielem zwierzęcia. Ponadto fakultatywnym będzie orzeczenie zakazu posiadania wszelkich zwierząt od roku do dziesięciu lat, w razie skazania za zabijanie, uśmiercanie zwierzęcia albo dokonywanie uboju zwierzęcia z naruszeniem przepisów, a także znęcanie się nad zwierzęciem. Natomiast w razie skazania za znęcanie się ze szczególnym okrucieństwem – wskazany powyżej środek karny będzie orzekany obowiązkowo.
Nowe przepisy dają policji, straży gminnej i przedstawicielom organizacji pozarządowych prawo do odbierania zwierząt osobom, które się nad nimi znęcają, przy czym ma to miejsce tylko w przypadkach nie cierpiących zwłoki, gdy dalsze pozostawanie zwierzęcia u dotychczasowego właściciela lub opiekuna zagraża jego życiu lub zdrowiu oraz wymaga zawiadomienia o tym niezwłocznie wójta (burmistrza, prezydenta miasta) celem podjęcia decyzji w przedmiocie odebrania zwierzęcia.
Nawiązka przy tego typu przestępstwach, orzekana do tej pory w kwocie od 25 do 2500 zł, została podwyższona do kwoty od 500 do 100 000 zł. Pieniądze z nawiązek będą przekazywane na cele związane z ochroną zwierząt.
„Zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą. Człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę”.
Opr. Jacek Balcerak
Stan prawny na dzień 29 lutego 2012 roku
