Większość z nas słyszała o instytucji kuratora sądowego. Nie wszyscy jednak wiedzą dokładnie, kim on jest, jakie spełnia zadania i jakie ma prawa.
Historia instytucji kurateli sądowej sięga połowy XIX wieku, kształtowała się głównie w USA i w Anglii. Z czasem powstał tzw. model społeczno-zawodowy, który funkcjonuje obecnie także w naszym kraju. Opiera się on na kadrze kuratorów zawodowych zatrudnionych w sądach rejonowych oraz pracujących pod ich opieką kuratorów społecznych.
Ich pracę koordynują i nadzorują kuratorzy okręgowi zatrudnieni przy sądach okręgowych.
Zasady organizacji służby kuratorskiej i wykonywania obowiązków przez kuratorów sądowych oraz ich status określa odrębna ustawa — Ustawa z 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz.U. 2001.98.1071 z późn. zm.).
Aby zostać kuratorem zawodowym, należy spełnić kilka warunków:
- mieć polskie obywatelstwo oraz korzystać z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
- być nieskazitelnego charakteru oraz być zdolnym ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków kuratora;
- ukończyć wyższe studia magisterskie z zakresu nauk pedagogicznych, psychologicznych, socjologicznych lub prawnych albo inne wyższe studia magisterskie i studia podyplomowe z zakresu wymienionych wyżej nauk;
- odbyć roczną aplikację kuratorską i zdać egzamin kuratorski.
Pod kierunkiem kuratora zawodowego pracują kuratorzy społeczni, wykonujący swą pracę społecznie, a więc nieotrzymujący wynagrodzenia, a jedynie zryczałtowany zwrot kosztów poniesionych podczas wykonywania zadań.
Kuratorem społecznym może zostać każdy spełniający wymagania podobne jak kandydat na kuratora zawodowego, jednak nie jest tu wymagane ukończenie studiów wyższych. Kurator społeczny powinien posiadać co najmniej średnie wykształcenie i doświadczenie w prowadzeniu działalności resocjalizacyjnej, opiekuńczej i wychowawczej. Kurator społeczny nie przechodzi szkolenia w formie aplikacji i nie składa egzaminu.
Zawodowi kuratorzy sądowi dzielą się na kuratorów dla dorosłych — wykonujących orzeczenia sądowe w sprawach karnych, oraz na kuratorów rodzinnych — wykonujących orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich.
Kuratorzy rodzinni prowadzą głównie nadzór nad nieletnimi oraz nad rodzicami, którym ograniczono prawa rodzicielskie.
Pod specjalnym nadzorem czyli kto to jest kurator sądowy
Kuratorzy sądowi dla dorosłych sprawują między innymi dozór nad osobami skazanymi na karę pozbawienia wolności z warunkowym jej zawieszeniem (popularnie zwanym „wyrokiem w zawiasach”) oraz na karę ograniczenia wolności, a także nad skazanymi zwalnianymi warunkowo z zakładów karnych.
Udzielają też pomocy postpenitencjarnej skazanym, ich rodzinom oraz pokrzywdzonym w przestępstwach i ich rodzinom. Ponadto przeprowadzają na zlecenie sądu i innych organów (np. prokuratury, zakładów karnych) wywiady środowiskowe, w tym wywiady dotyczące oskarżonych, przeprowadzane już w postępowaniu karnym, jeszcze przed wydaniem wyroku.
Miejscem pracy kuratorów są zamknięte placówki i zakłady, w których przebywają ich podopieczni, tj. zakłady karne, placówki opiekuńczo-wychowawcze, placówki leczniczo-rehabilitacyjne.
Przede wszystkim jednak obowiązkiem kuratora jest praca z podopiecznym w jego środowisku naturalnym. Może on kontrolować dozorowanych na różne sposoby.
Ma prawo odwiedzać osoby objęte postępowaniem w godzinach od 7.00 do 22.00 w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, może żądać od nich okazania dokumentów potwierdzających ich tożsamość. Podopieczni objęci dozorem, nadzorem lub inną formą kontroli zleconej przez sąd mają obowiązek udzielania mu wyjaśnień i informacji na swój temat. Kurator ma dostęp do dokumentów dotyczących podopiecznych oraz innych osób objętych postępowaniem. Może przeglądać akta sądowe i sporządzać ich odpisy. Kurator może żądać pomocy od policji oraz innych organów lub instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, stowarzyszeń i organizacji społecznych w zakresie ich działania, a także od osób fizycznych. Oznacza to, że jeśli w naszym sąsiedztwie mieszka osoba objęta dozorem kuratorskim, możemy liczyć się z tym, że kurator będzie chciał poznać naszą opinię dotyczącą skazanego, a my musimy pomóc.
We wszystkich tych czynnościach kurator sądowy nie może nadużywać swoich uprawnień.
Utrzymując stały kontakt z osobą oddaną pod dozór, prowadząc rozmowy motywujące, pouczające czy w razie konieczności ostrzegawcze, jak również nawiązując kontakt z jego rodziną, domownikami, sąsiadami, jednostką policji czy ośrodkiem pomocy społecznej, kurator poznaje środowisko, w którym funkcjonuje jego podopieczny, jego potrzeby i oczekiwania. Dzięki tej wiedzy, doświadczeniu i umiejętnościom pomaga mu funkcjonować w sposób zgodny z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego.
Jeśli podopieczny odmawia współpracy z kuratorem, nie stosuje się do jego poleceń, unika kontaktu i jednocześnie prowadzi w dalszym ciągu naganny tryb życia, kurator — w odniesieniu do osób skazanych na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania albo warunkowo przedterminowo zwolnionych z odbywania bezwzględnej kary pozbawienia wolności — może wystąpić do sądu o umieszczenie takiej osoby w więzieniu.
Kurator sądowy (zarówno zawodowy, jak i społeczny) jest funkcjonariuszem publicznym, a co za tym idzie, podczas wykonywania przez siebie obowiązków służbowych podlega takiej samej ochronie prawnej jak policjant, prokurator czy komornik. Naruszenie jego nietykalności cielesnej, czynna napaść czy jego publiczne znieważenie jest ściganym z oskarżenia publicznego przestępstwem, za które grozi kara pozbawienia wolności nawet do 10 lat!
- Artur Dzięcioł
O pracy kuratorów rodzinnych napiszemy w następnym numerze Doradcy.
