W 1998 roku Komenda Główna Policji wspólnie z Komendą Stołeczną Policji oraz Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Warszawie opracowała procedurę Niebieskich Kart. Podstawowym założeniem powstania procedury Niebieskiej Karty było stworzenie dla policjantów standardu postępowania podczas interwencji dotyczących przemocy domowej w rodzinie i ujednolicenie powstających przy tej okazji dokumentów. Aktualnie przedmiotowa procedura znajduje umocowanie w ustawie z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 roku Nr 180, poz. 1493 z późn.zm.) oraz rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 roku w sprawie procedury Niebieskiej Karty oraz wzorów formularzy Niebieskiej Karty (Dz. U. z 2011 roku Nr 209, poz.1245). Ponadto funkcjonariusze policji prowadzący działania służbowe w ramach tejże procedury opierają się na wytycznych nr 2 Komendanta Głównego Policji z dnia 7 grudnia 2011 roku w sprawie sposobu postępowania policjantów podczas realizacji procedury Niebieskiej Karty (Dz. Urz. KGP z 2011 roku Nr 10, poz. 77) stanowiących akt prawny o charakterze wewnętrznym.
W praktyce policjanci oraz przedstawiciele jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, oświaty i ochrony zdrowia podczas interwencji dotyczącej przemocy domowej dysponują formularzami Niebieskich Kart. Część wstępna przedmiotowej procedury składa się z dwóch części, tj. polega na wypełnieniu Niebieskiej Karty A i przekazaniu Niebieskiej Karty B.
Karta A pozwala na udokumentowanie sytuacji zaistniałych na miejscu interwencji oraz podejmowanych działań. Dokument ten może być pomocny w przypadku wszczęcia postępowania karnego wobec sprawcy jako dowód procesowy. Wypełnienie wzmiankowanego dokumentu powoduje wszczęcie procedury Niebieskiej Karty, przy czym nie jest uzależnione od zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie i może nastąpić na skutek powzięcia, w toku prowadzonych czynności służbowych lub zawodowych, podejrzenia stosowania przemocy wobec członków rodziny lub w wyniku zgłoszenia dokonanego przez członka rodziny lub przez osobę będącą świadkiem przemocy w rodzinie. Istotnym jest, że zasadniczo przedmiotowy dokument powinien zostać wypełniony w obecności osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, wyjątkowo – bez udziału tej osoby. Wymaga podkreślenia, że rozmowę z osobą potencjalnie dotknięta przemocą w rodzinie przeprowadza się w warunkach gwarantujących swobodę wypowiedzi i poszanowanie godności tej osoby oraz zapewniających jej bezpieczeństwo.
Część B Niebieskiej Karty stanowi informację dla ofiar sprawcy. Zawiera katalog przestępstw, najważniejsze adresy i telefony instytucji oraz organizacji pomocowych. Przedmiotowy formularz jest przekazywany po wypełnieniu Karty A osobie, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie. Natomiast formularz ten nie jest przekazywany osobie, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie.
Jak wskazuje dotychczasowa praktyka, zwłaszcza policyjna, wypełnianie formularzy Karty A przez policję powinno odbywać się na miejscu zdarzenia, w obecności sprawcy. Sprawca powinien wiedzieć, że to, czego się dopuścił, jest traktowane bardzo poważnie oraz że jest sporządzana odpowiednia dokumentacja. Powinien mieć świadomość, że zainteresował się tym wymiar sprawiedliwości i że grożą mu poważne konsekwencje.
Następnie wypełniony formularz Karty A jest przekazywany do przewodniczącego gminnego zespołu interdyscyplinarnego, przy czym następuje to niezwłocznie, nie później niż w terminie 7 dni od dnia wszczęcia procedury. Kopię wypełnionego formularza pozostawia się zaś u podmiotu wszczynającego procedurę. Jeśli chodzi konkretnie o policję, to w oparciu o powołane uprzednio wytyczne podmiotem odpowiedzialnym za przekazanie wypełnionego formularza Karty A do przewodniczącego gminnego zespołu interdyscyplinarnego jest kierownik jednostki organizacyjnej policji lub osoba przez niego upoważniona. Natomiast kopia wypełnionego formularza Karty A jest przekazywana przez kierownika jednostki organizacyjnej policji lub osobę przez niego upoważnioną – dzielnicowemu właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania osoby, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie.
W toku dalszej procedury podczas posiedzenia gminnego zespołu interdyscyplinarnego (lub posiedzenia grupy roboczej wyłonionej przez tenże zespół) wypełnia się jeszcze formularz Karty C – zasadniczo w obecności osoby, co do której istnieje podejrzenie, iż jest dotknięta przemocą w rodzinie oraz formularz Karty D – w obecności osoby, wobec której istnieje podejrzenie, że stosuje przemoc w rodzinie. Istotnym jest, że spotkania członków zespołu interdyscyplinarnego (lub grupy roboczej) z osobami, odnośnie których istnieje podejrzenie, że są dotknięte przemocą w rodzinie oraz osobami, wobec których istnieje podejrzenie, że stosują przemoc w rodzinie, nie mogą być organizowane w tym samym miejscu i czasie.
Reasumując, Niebieska Karta może zostać założona przez Policję, Ośrodek Pomocy Społecznej, jak i Gminną Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz przedstawicieli ochrony zdrowia i oświaty. Wypełnienie Niebieskiej Karty nie jest jednak równoznaczne ze złożeniem zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Jednak w przypadku złożenia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa i wszczęcia postępowania przygotowawczego może ona zostać wykorzystana jako dowód procesowy. Ponadto istotnym jest, że w przypadku powzięcia w trakcie procedury Niebieskiej Karty podejrzenia o popełnieniu przestępstwa, cała sporządzona dokumentacja jest obligatoryjnie, z urzędu, przekazywana organom właściwym do prowadzenia postępowania przygotowawczego. Dokumentacja Niebieskiej Karty dla policji i innych wymienionych wcześniej podmiotów jest informacją, że w danej rodzinie dochodzi do przemocy. W związku z tym np. dzielnicowy ma obowiązek skontaktować się z daną rodziną. Jest zobligowany do rozpoznania sytuacji i jej systematycznego monitorowania, a także do udzielania pomocy w trakcie wizyt, tj. podejmowania działań mających na celu zapobieganie zagrożeniom mogącym wystąpić w rodzinie. Również dla pomocy społecznej czy komisji rozwiązywania problemów alkoholowych jest ona zapisem informacji powziętych przez przedstawicieli tych służb podczas wykonywania swoich obowiązków. Nie może być zatem anulowana, wycofywana czy zmieniana na prośbę ofiary lub sprawcy przemocy.
W przypadku gdy w czynnościach prowadzonych przez funkcjonariuszy uczestniczą dzieci, obowiązuje również procedura związana z tzw. Niebieskim Pokojem. Polega ona na wykorzystaniu do prowadzenia czynności procesowych i pozaprocesowych z małoletnimi specjalnych pomieszczeń. Każda rozmowa z dzieckiem, które było ofiarą przemocy (fizycznej, psychicznej, seksualnej), powinna mieć na celu nie tylko zebranie informacji, lecz również udzielenie dziecku wsparcia. Bardzo istotny jest więc dobór miejsca, w którym rozmowa będzie się odbywała. Powinno być ono miłe, przyjazne dziecku, stwarzające poczucie bezpieczeństwa, przypominające wzorcowy pokój dziecięcy (ciepła kolorystyka, meble, zabawki).
Warto pamiętać, że policjanci – nawet przeszkoleni i rozumiejący specyfikę zjawiska przemocy domowej – nie występują w roli terapeutów, lecz są stróżami i egzekutorami prawa i najczęściej nie mają możliwości rozwiązania problemów ofiary, lecz zgodnie z procedurą Niebieskiej Karty przekazują sprawę do przewodniczącego gminnego zespołu interdyscyplinarnego, który to zespół jest obsługiwany pod względem techniczno-organizacyjnym przez ośrodek pomocy społecznej.
Opr. Artur Dzięcioł
Konsultacja prawna Katarzyna Koć
Stan prawny na dzień 24 maja 2012 roku
