Pytanie: Pewnej piątkowej nocy wracałem do domu autobusem razem z pięcioma kolegami z imprezy w jednym z warszawskich klubów. Ponieważ wypiliśmy po około pół litra wódki na osobę, wszyscy byliśmy nietrzeźwi. Podczas postoju autobusu na jednym z przystanków kolega Marcin Z. podjął decyzję o wyjściu na zewnątrz, aby udać się na inną imprezę i kontynuować zabawę. Niestety miał on problem z utrzymaniem równowagi i koordynacją ruchową, wskutek czego został przytrzaśnięty drzwiami przez kierowcę autobusu, który natychmiast zorientował się w sytuacji i ponownie otworzył drzwi. Marcin Z. nie odniósł żadnych obrażeń, ale wszyscy uznaliśmy, że kierowca zachował się niewłaściwie, ponieważ nie przeprosił kolegi. Postanowiliśmy więc nauczyć go dobrych manier. Zmusiliśmy kierowcę do wyjścia na pusty o tej porze przystanek i zaczęliśmy uderzać go otwartymi dłońmi w twarzP, a następnie kopać. Jeden z kolegów nie wymierzał ciosów, tylko zagrzewał nas do bicia okrzykami. Ja dodatkowo rozbiłem butelkę po wódce, tworząc tzw. tulipana i zacząłem wymachiwać nią przed twarzą kierowcy. Po kilku minutach zostaliśmy wszyscy zatrzymani przez dwa patrole policyjne wezwane na miejsce zajścia przez któregoś z obecnych w autobusie pasażerów. Zarówno ja jak i koledzy nie byliśmy dotychczas karani sądownie i mamy po 23-25 lat. Kierowca autobusu nie odniósł żadnych obrażeń z wyjątkiem licznych sińców. Jakie będą konsekwencje naszego zachowania?
Odpowiedź: Udział w pobiciu jest kwalifikowany jako przestępstwo wyczerpujące dyspozycję art. 158 § 1 kk (skrót „kk” oznacza zwrot „kodeksu karnego”). Zgodnie z art. 158 § 1 kk kto bierze udział w bójce lub pobiciu, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo nastąpienie skutku określonego w art. 156 § 1 kk (tzw. ciężki uszczerbek na zdrowiu) lub w art. 157 § 1 kk (tj. średni uszczerbek na zdrowiu), podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Przez udział w pobiciu należy rozumieć czynną napaść przynajmniej dwóch osób na inną osobę lub osoby. Istotnym jest, że uczestnikami pobicia są nie tylko osoby, które osobiście zadają ciosy napadniętemu w postaci uderzeń wymierzanych rękami i nogami, lecz także m. in. osoby zagrzewające słownie do agresywnych zachowań, przytrzymujące ofiary oraz po prostu obecne wśród czynnych uczestników/napastników i jednocześnie niewyrażające w sposób jednoznaczny dezaprobaty takiego zachowania, a zatem osoby zwiększające zagrożenie i przyczyniające się do wzrostu dysproporcji siły pomiędzy sprawcami pobicia i pokrzywdzonym (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 07 września 2004 roku, II KK 377/03, LEX nr 137739). W rezultacie różnorodność form zachowania napastników, ich aktywność, zadawane ciosy, ich ilość i skutki mają znaczenie wyłącznie dla ustalenia stopnia winy każdego ze sprawców i indywidualizacji wymiaru kary wobec nich, ale nie są one znamienne dla bytu przestępstwa z art. 158 § 1 kk. W związku z tym należy przyjąć, że zachowanie czterech mężczyzn polegające na bezpośrednim wymierzaniu ciosów rękami i nogami oraz postępowanie jednego mężczyzny polegające na ustnym zagrzewaniu kolegów do podejmowania działań agresywnych względem kierowcy autobusu należy zakwalifikować jako występek pobicia z art. 158 § 1 kk.
Odnosząc się zaś do prawnokarnej oceny zachowania mężczyzny, który oprócz „tradycyjnego” zadawania ciosów używał tzw. tulipana, należy uznać, że wypełniło ono znamiona występku z art. 159 kk, czyli pobicia z użyciem niebezpiecznego narzędzia. W oparciu o art. 159 kk kto, biorąc udział w bójce lub pobiciu człowieka, używa broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Istotnym jest, że za przedmiot niebezpieczny można uznać tylko taki przedmiot, który przy użyciu zgodnym z jego fizycznymi cechami lub konstrukcją może spowodować skutki podobne do użycia broni palnej lub noża (nie zaś przedmiot niebezpieczny ze względu na nietypowy sposób użycia, np. garnek). W rezultacie przedmiotami niebezpiecznymi będą przedmioty tnące jak m. in. siekiera, tasak, stłuczona butelka (tzw. tulipan), a także przedmioty o fizycznych właściwościach umożliwiających spowodowanie uszczerbku na zdrowiu przy zwykłym, typowym ich użyciu, np.: łom, kastet, kolczasty drut, łańcuch, kij baseballowy lub jego imitacja. Nie sposób natomiast uznać za przedmioty niebezpieczne w rozumieniu art. 159 kk, np. kija, gałęzi, buta (nawet typu martens), butelki czy kufla. Wymaga także podkreślenia, że możliwość przypisania sprawstwa występku z art. 159 kk nie jest uzależniona od skuteczności użycia niebezpiecznego narzędzia (np. wymierzenie chybionego ciosu „tulipanem” jest kwalifikowane jako przestępstwo z art. 159 kk). Ponadto do przyjęcia wypełnienia znamion art. 159 kk nie wystarczy samo zademonstrowanie niebezpiecznego przedmiotu, np. pokazanie przedmiotu, koniecznym jest użycie przedmiotu. Reasumując, odpowiedzialność sprawcy używającego „tulipana” będzie odróżniała się od odpowiedzialności pozostałych uczestników pobicia odmienną kwalifikacją prawną oraz zdecydowanie wyższym ustawowym zagrożeniem karą.
Przyjmując zatem, że zachowanie pięciu uczestników pobicia stanowiło przestępstwo z art. 158 § 1 kk, prawdopodobnymi karami, które zostaną im wymierzone za popełniony występek, będą kary pozbawienia wolności do 2 lat z warunkowym zawieszeniem wykonania na okres 2- 5 lat próby (art. 69 § 1 i 2 kk i art. 70 § 1 pkt 1 kk). Zważywszy na górną granicę zagrożenia przedmiotowego czynu wynoszącą 3 lata, możliwym będzie orzeczenie przez sąd w stosunku do tychże mężczyzn zamiast kar pozbawienia wolności – grzywien albo kar ograniczenia wolności do 2 lat, w szczególności jeśli orzeczony będzie równocześnie środek karny (art. 58 § 3 kk). Mając na uwadze znaczną społeczną szkodliwość czynu popełnionego przez wymienionych sprawców, raczej wykluczonym będzie skorzystanie przez sąd z możliwości odstąpienia od wymierzenia kary i jednoczesnego orzeczenia środka karnego (art. 59 § 1 kk). Z tych samych względów w niniejszej sprawie będzie wykluczone także skorzystanie przez sąd z dobrodziejstwa warunkowego umorzenia postępowania karnego (art. 66 § 1 kk).
Natomiast sprawca używający „tulipana” i wypełniający swoim postępowaniem znamiona art. 159 kk może zostać skazany na karę pozbawienia wolności do 2 lat z warunkowym zawieszeniem wykonania na okres 2- 5 lat próby (art. 69 § 1 i 2 kk i art. 70 § 1 pkt 1 kk). W stosunku do tego sprawcy wykluczone jest skorzystanie z instytucji przewidzianych w art. 58 § 3 kk, art. 59 § 1 kk i art. 66 kk, tj. wymierzenie zamiast kary pozbawienia wolności – grzywny albo kary ograniczenia wolności, bądź odstąpienie od wymierzenia kary i jednoczesne orzeczenie środka karnego, albo warunkowe umorzenie postępowania karnego. Abstrahując od wysokiej społecznej szkodliwości czynu popełnionego przez wymienionego mężczyznę, skorzystanie z przedmiotowych instytucji jest możliwe jedynie przy niższym ustawowym zagrożeniu karą.
Ponadto w razie wydania wyroku skazującego (nie: warunkowego umorzenia postępowania karnego) względem wszystkich sprawców, w tym używającego „tulipana”, oraz złożenia przez pokrzywdzonego kierowcę autobusu lub inną osobę uprawnioną (np. prokuratora) wniosku o orzeczenie obowiązku naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę z art. 46 § 1 kk, sąd będzie zobligowany do orzeczenia przedmiotowego środka karnego proporcjonalnie do udziału każdego z sześciu mężczyzn w wyrządzonej szkodzie. Poza tym w razie skazania (nie: warunkowego umorzenia postępowania karnego) wszystkich sprawców za czyny z art. 158 § 1 kk i art. 159 kk, sąd będzie mógł orzec nawiązkę na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości do 100 000 złotych (art. 47 § 1 kk i art. 48 kk).
Ekspert Katarzyna Koć
Stan prawny na 11 kwietnia 2012 roku
